ΦΑΣΗ Γ
ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΟΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΤΩΝ ΠΛΗΘΥΣΜΩΝ ΔΕΝΔΡΟΚΕΔΡΟΥ
ΣΤΟΧΟΣ
Σκοπός της Γ φάσης του έργου ήταν η πρώτη εκτίμηση της δομής και της δυναμικής των πληθυσμών δενδρόκεδρου (Juniperus drupacea), με βιβλιογραφική τεκμηρίωση, ανάλυση των δεδομένων πεδίου, παρουσίαση και συζήτηση των πρώτων αποτελεσμάτων και διατύπωση συμπερασμάτων, με στόχο τη βελτίωση της γνωστικής βάσης σχετικά με τη βιοποικιλότητα για την υποστήριξη της πολιτικής διαχείρισης του είδους, με πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα.
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΠΕΔΙΟ
Για την παρακολούθηση των πληθυσμών δενδρόκεδρου, εγκαταστάθηκαν στο πεδίο τέσσερις (4) επιφάνειες παρακολούθησης (Οκτώβριος 2020) στο νοτιότερο τμήμα της εξάπλωσης του πληθυσμού στον Πάρνωνα, με στόχο τη συλλογή δεδομένων και την αξιολόγησή τους κατά τη διάρκεια του έργου.
Για την εκτίμηση της δυναμικής των συστάδων και την παρακολούθηση της φυσικής αναγέννησης ορίσθηκαν 4 διατομές (transects), με εμβαδόν 20 m2 (10mx2m), στο κέντρο κάθε επιφάνειας παρακολούθησης. Όλες οι επιφάνειες και οι διατομές σημάνθηκαν στο πεδίο με σημεία GPS και σιδερένιους πασσάλους στα τέσσερα άκρα τους, αντίστοιχα.
Οι μετρήσεις για την εκτίμηση της δομής των συστάδων δενδρόκεδρου αφορούν στο ύψος (m), τη στηθιαία διάμετρο (cm), το ύψος της κόμης των ατόμων, τον αριθμό των κορμών ανά άτομο καθώς και τη φυλετική κατανομή και λαμβάνονται σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα (Dobbertin & Neumann 2016). Τέλος, εκτιμήθηκε η πυκνότητα των συστάδων ανά εκτάριο (ha).
Για το βόρειο τμήμα του Πάρνωνα (Περιοχή Απόλυτης Προστασίας), στο πλαίσιο του έργου «Καινοτόμος χρήση των Συστημάτων Μη Επανδρωμένων Αεροσκαφών στη Διαχείριση Δασικών Οικοσυστημάτων-Πιλοτική εφαρμογή στο κινδυνεύον Juniperus drupacea Labill» (ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΡΓΟΥ: Τ2ΕΔΚ-03378 και ΑΚΡΩΝΥΜΙΟ: JuniDrone), πρόσκληση «ΕΡΕΥΝΩ–ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ–ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ», ΟΠΣ 2076, ΕΠ «Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία», ΕΣΠΑ 2014–2020) που υλοποιείται από το Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων σε συνεργασία με την εταιρεία ΥΛΗ Μελετητική Περιβάλλοντος ΕΠΕ, έχουν εγκατασταθεί 9 ακόμα επιφάνειες παρακολούθησης. Για το εν λόγω έργο έχει εκδοθεί η υπ’ αριθμ. 565/24-05-2019 επιστολή υποστήριξής υλοποίησης του έργου από τον Φορέα Διαχείρισης Πάρνωνα, Μουστού, Μαινάλου και Μονεμβασίας.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα δύο προγράμματα βρίσκονται σε απόλυτη συνέργεια, από τις επιφάνειες αυτές, εκτός των άλλων στοιχείων, λαμβάνονται επιπρόσθετα σχετικά δεδομένα, με στόχο την πλήρη καταγραφή των χαρακτηριστικών του είδους στο βορειότερο σημείο εξάπλωσής του.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ
Για την αξιολόγηση της βιωσιμότητας και φυτρωτικότητας των σπερμάτων δενδρόκεδρου, μέχρι σήμερα πραγματοποιήθηκαν τρεις συλλογές κώνων/σπερμάτων (σπόρων) προέλευσης Πάρνωνα.
Στο εργαστήριο, ελήφθησαν και αναλύθηκαν τα μορφομετρικά δεδομένα των ώριμων και κλειστών κώνων με τη βοήθεια παχύμετρου και ζυγού ακριβείας.
Μετά από παραμονή σε συνθήκες δωματίου (7-10 ημέρες), η εξαγωγή των σπερμάτων από τους κώνους πραγματοποιήθηκε χειρωνακτικά.
Από τα σπέρματα που συλλέχθηκαν από τους κώνους της πρώτης δειγματοληψίας ένα δείγμα n = 60 σπέρματα αξιοποιήθηκαν για έλεγχο βιωσιμότητας τετραζολίου κατά το προτεινόμενο πρωτόκολλο των ISTA, 2007.
Συλλογές 50-100 σπερμάτων του είδους αποθηκεύτηκαν στις τράπεζες σπερμάτων του Ινστιτούτου Μεσογειακών και Δασικών Οικοσυστημάτων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ και του Τομέα Βοτανικής του Τμήματος Βιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Η μελέτη της φύτρωσης έγινε σε δύο θερμοκρασίες (15 και 20 oC) και σε δύο φωτεινά καθεστώτα: α) εναλλαγή φωτός και σκοταδιού (Φ/Σ) με φωτοπερίοδο 12/12 ώρες και β) συνεχές σκοτάδι (Σ). Η φύτρωση ελέγχθηκε σε σπέρματα δενδρόκεδρου χωρίς προμεταχείριση (ψυχρή στρωμάτωση) και μετά από ψυχρή στρωμάτωση. Η επίδραση διαφορετικών περιόδων (0, 8, 12, 16 βδομάδες) ψυχρής στρωμάτωσης σε θερμοκρασία 4 oC επίσης διερευνήθηκε, σε σπέρματα που συλλέχθηκαν το 2020 και παρέμειναν σε συνθήκες εργαστηρίου μέχρι την διεξαγωγή του πειράματος.
Τέλος, σπέρματα, κώνοι με και χωρίς το σαρκώδες εξωτερικό περίβλημα καθώς και κώνοι χωρίς το σαρκώδες περίβλημα αλλά ραγισμένοι τοποθετήθηκαν στην Πάρνηθα σε υψόμετρο ~ 1200 m σε δοχεία με μίγμα περλίτη και τύρφης για τον έλεγχο της φύτρωσης στο πεδίο, ενώ παράλληλα η θερμοκρασία του χώματος καταγράφεται με αισθητήρα τύπου Tidbit v.2.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
ΔΟΜΗ ΣΥΣΤΑΔΩΝ
Από ένα σύνολο 179 ατόμων που καταμετρήθηκε στις 4 επιφάνειες παρακολούθησης, διαπιστώθηκε πως το μέσο ύψος των δένδρων ήταν 3,5 ± 0,2 m, ενώ το μέγιστο ύψος (11 m), ήταν σημαντικά μικρότερο από τις υπάρχουσες βιβλιογραφικές αναφορές (20-40 m).
Αντίθετα, οι διαφορές που εντοπίστηκαν στη στηθιαία διάμετρο (μέση τιμή 26,4 ± 2,1 cm) δεν ήταν σημαντικές ως προς την ελάχιστη (1 cm) και τη μέγιστη τιμή (132 cm) που αναφέρονται στην βιβλιογραφία. Ταυτόχρονα, το μέσο ύψος κόμης των δένδρων μετρήθηκε σε 3,1 ± 0,1 m.
Η πλειονότητα των ατόμων στις επιφάνειες παρακολούθησης ανήκουν στην κατηγορία των νεαρών (μη αναπαραγωγικών ατόμων, άτομα χωρίς κώνους), ενώ τα θηλυκά άτομα δενδρόκεδρου υπερτερούν αριθμητικά των αρσενικών (Θ/Α = 1,84).
Από τις εκτιμήσεις των εργασιών πεδίου προκύπτει σημαντική μέση πυκνότητα ατόμων δενδρόκεδρου (895 ± 149 άτομα / ha) στην περιοχή, με ελάχιστη τιμή τα 240 και μέγιστη τα 1560 άτομα ανά εκτάριο. Ο μέσος αριθμός κώνων ανά άτομο δενδρόκεδρου υπολογίζεται σε 149,3 ± 25,4 κώνοι / δένδρο, με υποεκτίμηση κατά την κωνοφορία του έτους 2020.
ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ
Οι τιμές της φυσικής αναγέννησης του δενδρόκεδρου που καταγράφηκαν εντός των επιφανειών παρακολούθησης ήταν ιδιαίτερα χαμηλές, με μέσο αριθμό αρτιβλάστων 0,5 ανά τετραγωνικό μέτρο. Το γεγονός αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα πως ο αριθμός των σπερμάτων που φυτρώνει αλλά και των αρτιβλάστων που τελικά επιβιώνει στο πεδίο φαίνεται ιδιαίτερα περιορισμένος.
ΜΟΡΦΟΜΕΤΡΙΑ & ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ
Από τις μορφομετρικές αναλύσεις των κώνων και των σπερμάτων δενδρόκεδρου διαπιστώνεται πως η διάμετρος κώνου κυμαίνεται από 15 έως 23 cm, ενώ αντίστοιχα η μάζα κώνου μεταξύ 1854 και 5163 mg.
Η μάζα των σπερμάτων δενδρόκεδρου κυμαίνεται μεταξύ 18,4 και 45,8 mg.
Όσον αφορά την βιολογία των σπερμάτων του είδους, φαίνεται πως η συντριπτική πλειοψηφία των φαινομενικά ώριμων σπερμάτων δενδρόκεδρου περιέχουν πλήρως ανεπτυγμένα και βιώσιμα έμβρυα (βιωσιμότητα 90 %), μετά από τη δοκιμασία τετραζολίου (TTZ).
Μέχρι σήμερα, τα αποτελέσματα των πειραμάτων φύτρωσης σπερμάτων δενδρόκεδρου φαίνεται πως συμφωνούν με την περιορισμένη, σχετική βιβλιογραφία για τη φυτρωτική συμπεριφορά του είδους. Συγκεκριμένα, το μέγιστο ποσοστό φύτρωσης εντοπίστηκε στο 40,0 ± 5,2% μετά από 16 εβδομάδες ψυχρής στρωμάτωσης στο σκοτάδι.
Αξίζει να αναφερθεί πως τα σπέρματα του είδους φαίνεται πως δεν παρουσιάζουν αναστολή της φύτρωσης στο φως, και μάλιστα σε εναλλασσόμενες συνθήκες φωτός/σκοταδιού (12/12 ώρες) τα ποσοστά φύτρωσης (35,0 ± 6,8%) δεν διέφεραν σημαντικά από τα αντίστοιχα στο σκοτάδι (μετά από 16 εβδομάδες ψυχρής στρωμάτωσης).
ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΚΩΝΩΝ ΚΑΙ ΣΠΕΡΜΑΤΩΝ
Αναφορικά στη διασπορά των κώνων και κατά συνέπεια των σπερμάτων του είδους, οι παρατηρήσεις πεδίου ανέδειξαν ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Διαπιστώθηκε πως στη διασπορά των κώνων και των σπερμάτων του είδους συμμετέχουν τόσο τα θηλαστικά όσο και τα πτηνά της περιοχής μελέτης.
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, και σε αντίθεση με τα αναμενόμενα από τις υπάρχουσες βιβλιογραφικές πηγές, εντοπίσθηκε σημαντικός αριθμός περιττωμάτων στο πεδίο που περιείχαν ολόκληρους κώνους ή κώνους χωρίς το σαρκώδες περίβλημα από το είδος. Από τις πρώτες αναλύσεις φαίνεται πως τα θηλαστικά που συμμετέχουν στην διασπορά είναι η αλεπού (Vulpes vulpes) καθώς και o αγριόχοιρος ( Sus scrofa). Επιπρόσθετα, όσον αφορά τη διασπορά μέσω των πτηνών, φαίνεται πως κάποιο είδος δρυοκολάπτη καταναλώνει και πιθανώς συμμετέχει στην διασπορά των σπερμάτων.
